Апавяданне Цёткi Прысяга над крывавымi разорамi
Выдатная беларуская паэтка, палымяны змагар за народнае шчасце Цётка (Элаiза Паш-кевiч) за сваё кароткае жыццё зрабiла надзвы-чай многа. Вялiкi грамадзянскi тэмперамент, страснае жаданне прынесцi як мага болып ка-рысцi Радзiме дазволiлi ёй, нягледзячы на слабае здароўе, стаць адным з арганiзатараў рэвалюцыйнай партыi «Сацыял-дэмакратыч-ная грамада», першай беларускай легальнай газеты «Наша доля», часопiса для моладзi «Лу-чынка», актыўна ўдзельнiчаць у мiтынгах i дэ-манстрацыях, накiраваных супраць антынарод-най палiтыкi царызму. Акрамя таго, Цётка напружана i плённа займалася творчай дзей-насцю, выдала некалькi зборнiкаў вершаў i про-зы. I хоць сама Элаiза Пашкевiч лiчыла сябе ў першую чаргу паэткай, яе празаiчныя творы з'яўляюцца значным здабыткам беларускай лiтаратуры.
Першым празаiчным апавяданнем Цёткi i, бадай, самым знакамiтым, з'яўляецца апавя-данне «Прысяга над крывавымi разорамi», на-друкаванае ў тысяча дзевяцьсот шостым год-зе. Гэты невялiкi, але вельмi змястоўны твор пачынаецца з пейзажнай замалёўкi, прасяк-нутай лёгкiм сумам, ледзь прыкметнай тры-вогай: «Быў цiхi цёплы асеннi дзень. Нiвы цiха адпачывалi пасля летняй працы. Цёмны лес шаптаўся ў глыбокай задуме. Буслы тужлiва ляцелi ў вырай».
Сумны эмацыянальны лад твора яшчэ больш узмацняецца ў другiм абзац;ы, калi з'яўляец-ца галоўны герой твора: «Гэтага дня, маркот-ны i згорблены пад цяжкано хмараю невясё-лых дум, ледзьве-ледзьве поўз стары Мацей у поле». Здаецца, настрой прыроды перадаецца чалавеку, узмацняе яго душэўную i фiзiчную стомленасць.
Стан крайняй безнадзейнаiсцi, роспач пера-даюцца з дапамогай прадметных апiсанняў i далей: «Беднасць, адзiноцтва, сiлы ўжо не тыя— а рабi i рабi, працуй без канца... Су-седзi ўжо даўно пасеялi i пабаранавалi, а Ма-цей толькi першы дзень выйшаў на сваё i то быў хворы». Ён скардзiцца, ппто вiнен усiм ба-гацеям, а свой зусiм малы наадзел няма калi i апрацаваць. Тут Мацей упаў у разору, i яго змарыў глыбокi сон. I снiлася Мацею тое, аб чым думалi, аб чым марылi ўсе малазямель-ныя сяляне — аб зямлi. Усе думкi i надзеi беднага мужыка зводзiлiся да аднаго: як пры-дбаць зямлi i пазбавiцца ад пангскай залежнасцi. У сне народ сабраўся на нiве Мацея: «былi там i маладыя, i старыя, i мужчыны, i кабеты, i дзецi — у розных вопратках, i ўсе крычалi: «Вузка! Цесна! Мала!»
Фiнал глыбока сiмвалiчны. Тры скрыжава-ныя далонi сiмвалiзуюць саюз трох сацыяль-ных слаёў грамадства — сялян, рабочых i сал-дат — якiя, аб'яднаўшыся, змогуць прынесцi народу вызваленне з-пад гнёту багацеяў. Такi ясны адказ дае Цётка на адвечнае пытанне бе-ларускага сялянства аб волi i зямлi. У гэтым адказе — рэвалюцыйны заклiк да звяржэння iснуючага грамадскага ладу.
|
