Безмацерных Кацярына
1.
Тры мадэлi Паоло Манчынi
2.
СМІ ў Беларусi
3.
Італьянскi прафесар Паоло Манчынi, што выкладае ва унiверсiтэце Перуджы, прааналiзаваў амерыканскую i еўрапейскую журналiстыку ды вывеў тры мадэлi прэсы – лiберальную, палярызованую плюралiстычную i дэмакратычную карпаратыўную
. (Але, безумоўна, нi адна мадэль не iснуе ў чыстым выглядзе)
“Мы ствараем газету, каб рабiць грошы”
Да лiберальнай мадэлi адносiцца ЗША, Канада, Велiкабрытанiя, Ірландыя. СМІ- такая ж эканамiчная галiна, як i ўсе астатнiя. Раз эканомiка зараз глабалiзуецца, а рухавiком глабалiзацыi з’яўляюцца ў асноўным амерыканскiя кампанii, то да лiберальнай мадэлi iмкнецца большасць краiн.
У лiберальнай мадэлi раздзяляюцца меркаваннi i факты, СМІ нейтральныя i аб’ектыўныя. У вынiку ў Штатах адну i тую ж газету могуць чытаць людзi з рознымi палiтычнымi пазiцыямi. (Дарэчы, амерыканская журналiстыка з яе лiберальнай мадэллю вырасла з рэпарцёрскiх жанраў, а еўрапейская – з лiтаратуры)
Італiя, Іспанiя, Грэцыя, Партугалiя. Слабое развiццё камерцыйна арыентаваных СМІ, дзяржава моцна ўмешваецца ў медыярынак, ёсць газеты з ярка выражанай палiтычнай пазiцыяй. Напрыклад, iтальянская газета “Манiфеста” – газета левага напрамку. І наўрад яе будуць чытаць людзi iншых поглядаў. А ў Штатах адну газету могуць чытаць людзi з рознымi поглядамi. Інтарэсы пераплятаюцца памiж палiтычнай i медыясферай. Газеты чытаюць у асноўным нешматлiкiя групы добра адукаваных людзей. Большая колькасць чытачоў – мужчыны. (У Партугалii чытачоў-мужчын больш на 34 адсоткi, а ў Швецыi мужчын-чытачоў болей усяго на адзiн адсотак). У вышэй прыведзеных дзяржавах газеты першапачаткова былi не вельмi распаўсюджаны, таму асноўны вiд СМІ – тэлебачанне. Існуюць кампанii, якiя атрымлiваюць свае асноўныя даходы ў iншых вобласцях.
Прадстаўлена ў Нямеччыне, Бельгii, Нiдэрландах, скандынаўскiх краiнах, Швейцарыi, Аўстрыi. Існуе дзве групы СМІ – камерцыйна i сацыяльна арыентаваныя. Моцнае ўмяшальнiцтва дзяржавы ў справы СМІ (Часцей за ўсё – гэта субсiдыi, каб падтрымаць плюралiзм меркаванняў). Высокая ступень свабоды СМІ. Масавыя газеты з’явiлiся даўно, таму яны маюць высокiя тыражы.
СМІ Беларусi нi ў адну з вышэй прыведзеных мадэляў не ўпiсваюцца. Таму звернемся да мадэляў, прапанаваных iншымi навукоўцамi:
.
сацыяльна-адказнай
мадэлi СМІ маюць выхаваўчую функцыю, належаць дзяржаве, iмкнуцца ўдасканальваць чалавека як сацыяльнага суб’екта. Прыклад сацыяльна-адказнай журналiстыкi – Беларусь. Сацыяльна-адказная мадэль характэрна для аўтарытарнага рэжыму, лiберальная – для дэмакратычнага.
У сацыяльна-адказнай мадэлi прэса не мусiць крытыкаваць палiтыку. Гэта i адбываецца ў беларускiх СМІ, якiя манапалiзаваны дзяржавай. Вострая крытыка палiтыкi ёсць у апазiцыйных СМІ, якiя выдаюцца падпольна, маюць невялiкi тыраж альбо выходзяць у Інтэрнэце. У лiберальнай мадэлi ж наадварот – СМІ, калi бачаць, што палiтыкi памыляюцца, маюць права iх крытыкаваць. У лiберальнай мадэлi навiны мусяць стымуляваць крытычнае стаўленне да палiтыкi. У сацыяльна-адказнай – пабуджаць падтрымлiваць урад, што i робяць навiны на БТ i у “СБ”. Навiны ў сацыяльна-адказнай мадэлi адбiраюцца па прынцыпе сацыяльнай значнасцi, у лiберальнай – згодна з густамi аўдыторыi.
Аўтарытарны рэжым стварае мiт пра дзяржаву шляхам абмежавання iнфармацыйнага поля, фальсiфiкацыi фактаў. Так многiя падзеi, што здараюцца з беларускай апазiцыяй, iгнаруюцца беларускiмi СМІ. Калi ж падзея вельмi буйная, робiцца скажэнне i фальсiфiкацыя фактаў. Што тычыцца дэмакракратычнага рэжыму i лiберальнай мадэi, то ён стварае свой мiт “правы чалавека”, дзякуючы плюралiзму меркаванняў ў СМІ i празмернасцi iнфармацыi. У сацыяльна-адказнай мадэлi СМІ дзяржава выкарыстоўвае адмiстратыўны цiск на СМІ з поглядамi, якiя прыходзяцца ёй недаспадобы. Загнаны ў андэграўнд газеты “Народная воля” i “Наша нiва”. Цэнзар у Беларусi – дзяржава. Пры лiберальнай мадэлi цэнзарам выступае грамадства, падтрымлiваецца канкурэнцыя i СМІ з самымi рознымi поглядамi.
Д. Грэбер выдзяляе наступныя тыпы ўздзеяння на СМІ: легальны, структурны, эканамiчны (характэрныя для аўтарытарнага рэжыму), нарматыўны (характэрны для дэмакратычнага рэжыму).
Легальны кантроль. Гэта выкарыстанне заканадаўства. Напрыклад, у ССР шмат людзей пакутавала ад артыкулаў пра падбухторванне i здраду. Прычым яны трактавалiся так шырока, што пад iх мог падпасцi фактычна любы ўчынак.
Структурны кантроль заключаецца ў тым, якая форма ўласнасцi на СМІ. Як бачым, у Беларусi даволi iнтэнсiўна прымяняецца гэты метад кантролю. І прыватная ўласнасць не падтрымлiваецца дзяржавай., бо ёй яна не выгадна. Амаль усе СМІ – дзяржаўныя.
Эканамiчны кантроль. Прымяняўся яшчэ ў дарэвалюцыйнай Расii. Аляксандр Трэцi ўсiм лаяльным да дзяржавы СМІ выдаткоўваў адмысловыя субсiдыi. Газета “СБ”, фанатка беларускага ўрада, выдаецца на глянцаванай паперы, што не могуць сабе дазволiць падпольныя “Наша нiва” i “Народная воля”.
1.www.index.php3.htm
|
