Вясельны абрад: асноўныя этапы i iх значєнне
ВЯСЕЛЬНЫ АБРАД:
АСНОЎНЫЯ ЭТАПЫ І ІХ ЗНАЧЭННЕ
Абрад вяселля адзiн з драўнейшых абрадаў усходнiх славян. Ен адносiцца да святочнага каляндара.
Калi пахаронны абрад адмяняў сiстэму каляндарных святкаванняў , радзiльна-крэсцiльны абрад уваходзiў ў сiстэму каляндарных адносiн , а вось вясельны павiнен быў падстрайвацца пад рытмы каляндарных сведчаннiй , цэлкам залежыў ад благапрыемных перыядаў .
адносiны з боку народа.
Вясельны абрад па сваей структуры быў болей складаны,чым радзiльны цi пахаронны. Ен убiраў ў сябе двух цi трохтыдневы прадвясельны перыяд , затым шло вяселле. Потым iшлi паслявясельныя рытуалы, якiя расцягвалiся на ўвесь год.
На тэрыторыi Беларусi злiлiся шматвякавыя традыцыi: народная (язычная ) , i хрысцiанская (праваслаўная) . На працягу доўгiх часоў гэтыя рэлiгiозна культурныя традыцыi ўзаiмапранiкалi i ўзаiмадапаўнялi адна адну. Болей пазнейшая па праiсходжанню i распаўсюджанню хрысцiянская культура ,ўбiрала ў сябе некаторыя гiстарычныя традыцыi нашых продкаў i зрабiла iх сваiм духоўвным нашчадкам.
Важнейшай часткай хрысцьяна-язычнага каляндару з’явiлiся пасты,ў час якiх вяселле не адбывалася. Пасты выключаюць ужыванне ежы жывельнага паходжання, вясельных мерапрыемств , выконвання супружаскiх абавязкаў. Царква у час пастоў не вянчае маладых. У традыцыйным народна- праваслаўным каляндару чатыры асноўных паста.
1. КАЛЯДНЫ.
2. ВЯЛІКІ.
3. ПЯТРОЎСКІ.
4. УСПЕНСКІ.
трэба аднесцi на 1год,калi адбылася смерць родных.
Другi перыяд, гэта зiмнi Мясаед –21 снежня i закнчваецца ў канун Маслянiчнай нядзелi. Есць яшчэ i трэцi перыяд калi дапускалась вяселле. Пачынаецца ен ад семухi , завяршаецца перад Пятроўскiм пастом.
Традыцыйнае народнае вяселле складалась з трох этапаў:
2. ВЯСЕЛЛЕ.
3. ПАСЛЯВЯСЕЛЬНЫ.
ПРАДВЯСЕЛЬНЫ ПЕРЫЯД
(1 этап)
Першай адпраўной кропкай ў прадвясельным этапе яўляецца сватаўство.
Гэта прадуманы крок перш за ўсе з боку родных жанiха , ен захаваў у сябе момант нечаканасцi: адказу з боку родных нявесты цi яе самой. Таму да сватаўства падыходзiлi вельмi атветственна. Благапрыемны дзень дзеля гэтага лiчыўся чацвер.
Ключавой фiгурай ў абрадах прадвясельнага перыяду , а так сама ў рытуале вяселля з’яўляецца СВАТ.
Гэта чалавек старэйшы за сорак гадоў ,якi мае сям’ю i дзяцей. Ен павiнен мець аўтарытэт ,правiць ходам падзей, падзержвае неабходны рытм святочнага дзейства.
З моманту, калi сват пераступiў ганак хаты будучай нявесты ,пачынаецца прадвясельны перыяд. Задача свата найсцi ўзаiмапаняманне ,ўзаiмапарасплажэнне памiж дзьвумя радамi. Сват адпраўляўся на заручаны з буханкай хлеба i бутылкай гарэлкi. Сватаўство лiчылася паспяховым,калi ў канцы застолля мацi будучай нявесты прыступала да рытуала (у бутылку з гарэлкай , якую прынес сват , яна насыпала зерня жыта ,заварачвала у ручнiк i аддавала госцю).
Вопратка дзеля маладых павiнна быць белага колеру.
Гэты колер сiмвалiзуе пераход маладых ад юнацтва да дарослага жыцця.
У апошнi час жанiх апранаецца ў адзенне цемнага колеру ,а нявеста, як i падабаецца, ў белае адзенне. Трэба ўдасканалiць ,што белае адзенне с фатой мае права апрануць толькi нявеста-дзяўчына. У другiх выпадках нявеста павiнна падабраць вопратку iншага колеру (бежавае ,розавае, блакiтнае). Калi нявеста цяжарна яна павiнна апрануцца ў чырвонае адзенне. Па гэтай жа прычыне маладая павiнна была апрануць нарад чырвонага колеру на другi дзень вяселля,тамушта пасля першай брачнай начы яна магла стаць носбiтам дзiцяцi ,а чырвоны колер з’ўляецца абярэгам (па народным уважанням ). Да выбару адзення нявесты трэба падходзiць вельмi ўважлiва. Нарад павiнен быў закрываць грудзi ,плечы,ногi. Фату i плацце трэба пакупаць у сераду, туфлi ў пятнiцу. Нельга даваць мераць фату цi плацце iншым людзям.
Важным атрэбутам вопраткi маладых з даўнiх часоў з’яўляюцца абярэгi. Так маладым на вопратку прышпiльвалi булаўку,клалi лiсцце рабiны ў абутак,а плады ў кiшеню. Пры нявесце павiнна быць свянцоная на вялiкдзень соль. Кладуць так сама ў кiшеню вобразы. Калi маладыя вянчаюцца ,на iх павiнны быць крыжы.
Па ранейшай традыцыi маладыя перад вянчаннем абручалiся кольцамi. Жанiх залатым ,нявеста-сярэбранным, гэта азначала саюз Луны i Сонца. Зараз маладыя выбiрiюць залатыя кольца. Кольца павiнны быць з аднаго месца i нi мець нi якiх малюнкаў . Кальцо нельга надзяваць на пярчатку. Нельга выкарыстоўваць найдзеныя кольца,вянчацца вдовьiм кальцом ,пераплаўляць бацькоўскiя кольца.
Падзенне кальца ў момант заключэнне шлюбу, весцiць аб бядзе са здароўем , сведчыць аб разводзе,цi смерцi аднаго з супругаў.
Прынята ,што кольца пакупае малады , жадаема ў адным месцы i ў адзiн дзень. Венчальныя кольцы нельга даваць прымярыць сяброўкам ,сестрам.Інакш будуць у сям’i спрэчкi.
1. Шафер-шаферка.
На гэтыя пасады выбiраюць блiзкiх сяброў. Яны павiнны быць не ў шлюбе,не мець дзяцей. Шаферам можна быць толькi адзiн раз.
Сватоў ацэньвалi па колькасцi праведзеных вяселляў. Яны павiнны былi мець сям’ю, дзяцей, добра жыць у шлюбе. Сватамi не бралi тых ,хто быў разведзен,удоў,без дзяцей,хто не меў сям’i к сарака гадам. Сватам павязвалiся ручнiкi праз плячо.
3. Кросныя бацькi.
Самыя пачотныя госцi на вяселлi- гэта кросныя бацькi жанiха i нявесты,а так сама бабулi i дзядулi. Яны з’яўляюцца абаронцамi вяселля. Кросныя павiнны прысутнiчаць у храме пры вянчанне,выпекаць i дзялiць каравай.
4. Пасаджаныя бацькi.
(сплашная сукенка).
(2 этап)
Жанiха праваджаюць з хаты пад арку зробленаю з вясельнага ручнiка,не закрануў яго, за iм iдзе мацi з вобразам. Ікона застаецца ў хаце ,з сабой бяруць грамнiчную свечку.
Провады нявесты.
Пасля маладыя садзяцца ў транспартны сродак. Бацька трымае ў руках вобраз,а мацi асыпае зернем жыта картэдж,абыходзяць яго тры разы. Падз’язжаць да хаты маладой,храму, загсу, месцу вяселля трэба па руху сонца.
ЗАГС
Абрад у загсе часцей за ўсе нагадвае вянчанне ў храме, нявеста знаходзiцца з лева ад жанiха. Шафер каля жанiха,шаферка каля нявесты. Нявесту жанiх пераносiць праз ганак на руках iдучы па ручнiку.
ВЯНЧАННЕ
Вянчанне ўключае ў сябе дзьве часткi:абручэнне i вянчанне. Раней гэтыя абрады былi аддзеляны адзiн ад аднаго. Пры вянчанне патрабуецца каб маладыя былi хрэсцiяне адной веры, жанiх не маложе 18, нявеста 16 год. Не вянчаюць тых, хто 3 разы знаходзiўся ў шлюбе.
Маладыя стаяць як у загсе. Маладым даюць свечы ( тым хто ўступае у шлюб першы раз),уручаюцца кольца. На галовы маладых надзяваюць вянцы. Потым даюць выпiць вiна з адной чашы. Затым з маладых знiмаюць вянцы i вядуць iх к абразам дзе яны iх цалуюць: жанiх вобраз Спасiцеля, нявеста вобраз Божай Мацi. Маладыя робяць падарунак храму (льняной ручнiк з завернутым хлебам). Трэба хранiць венчальныя свечы ўсе жыцце.Іх можна запальваць пры цяжкiх родах,цi хваробе дзяцей.
Пасля вянчання (роспiсу) маладыя наведваюць рытуальнае сховiшча , мемарыяльныя комплексы. У народзе есць павер’е ,,Перш чым сябе-продкам”Калi ў аднаго з маладых няма бацькоў ,тады пагост трэба навесцiць да вянчання ,каб даручыцца благаслаўленнем абодвух бацькоў.
Пасля заканчэння ўсiх мерапрыемств, звязанных з вянчаннем (рэгiстрацыяй),наведавання рытуальных сховiшч, маладыя павiнны вяртацца ў хату, дзе пачаўся абрад вяселля (родны дом). Маладых трэба пасадзiць у чырвоны вугал на 10-15 хвiлiн.
Перад парогам дома бацькi нявесты сустракаюць маладых хлебам-солью. Затым бацькi iспытваюць iх на веданне традыцый. Потым жанiх па ручнiку, якi засцеляны на ганку, ўносiць маладую на руках у хату.
ВЯСЕЛЬНЫ СТОЛ.
Трэба рабiць так каб стол ,за якiм будуць сядзець маладыя, быў сарэнтаваны на ўсход. Каб яны не сядзелi на стыке стала. Вельмi будзе добра калi маладыя будуць сядзець на адной скамейцы. Найлепш усяго сталы паставiць лiтарай Г.
Побач с маладымi трэба каб сядзелi шаферы, потым кросныя бацькi ,затым па ўзросту ад маладзейшых да самых старэйшых. Бацькi не сядзяць за вясельным сталом ,у iх другая справа , яны робяць усе каб свята ўдалося i нiчога не памяшала маладым.
Да стала маладыя павiнны заходзiць па сонцу (гадзiнная стрэлка),а выходзiць у другiм напрамку. Маладыя павiнны увесь час трымацца за рукi ,каб памiж iх нiхто не прайшоў.
ДАРЭННЕ,КАРАВАЙ.
Адметнай рысай дзеля беларусаў з’яўляецца каравай. Як правiла кожны хто дарыць маладым падарункi ,кросныя бацькi маладых частуюць гасцей караваем(калi нямя кросных iх ролю выконваюць сваты).
Каравай гатуюць па дрэўнiм традыцыям. Ен можа мець розную форму i некалькi ярусаў,усе залежыць ад месца ў якiм праходзе вяселле(маецца на ўвазе геаграфiчнае знаходжанне). Першы ярус каравая даюць маладым-знак вечнасцi. Другi ярус, сiмвалiзуе сем’i маладых i дзелiцца памiж блiзкiмi. Трэцi ярус ,сiмвалiзуе род i дзелiцца памiж роднымi. Астаткi аддаюць музыкам.
Перад тым як дзелiцца каравай, нявеста дарыць падарункi родным жанiха. Кавалачак каравая можна засушыць i хранiць як абярэг. Нельга вiншаваць маладых голымi рукамi , трэба гэта рабiць праз новую хустку. Так сама нельга дарыць маладым востры рэжучы скарб.
Адразу пасля дарэння мацi жанiха знiмае з нявесты фату i апранае яе ў касынку i фартук. Пасля фату прымярае шаферка, а потым маладыя дзяўчыны, якiя прымалi ўдзел у свяце. Затым фату вешаюць у чырвоны вугал пад вобраз. Фата захоўваеццаў сям’i на ўсе жыцце. Пасля мацi жанiха бярэ рушнiк, на якiм стаялi маладыя у царкве (загсе),кладзе туды свечы, кветкi жанiха i нявесты, выцiрае салфеткай посуд маладых,ложа салфетку у рушнiк, завязвае яго чырвоным поясам. Гэта ўсе павiнна хранiцца ў сям’i. Маладыя павiнны пасля пакiнуць свята.
Затым старэйшыя пачынаюць гуляць свае вяселле. З лiку гасцей выбiралi пажылую пару,пераапраналi iх у жанiха i нявесту i да позняй начы спявалi ,танцавалi,гулялi як маглi.
потым маладых у другi аб каторым нiхто ня ведае. На гэтым абрад вяселля заканчваецца.
(3 этап)
Адразу наступае трэцi этап : паслявясельны. Ен прытрымлiваецца ўнiверсальным прынцыпам народнай культуры 0-3-9-40-1год.
Першыя тры днi гулялi у маладой, а затым у маладога. На дзявяты дзень былi пярэзвы “пiрагi”-застолле дзеля бацькоў маладых. Усе вяселле яны аказвалi гасцям паслугi,глядзелi за ўсiм. Настаў iх чарод адпачыць.
С 9 па 40 дзень мядовы месяц у маладых. С 7 па 40 дзень пасля вяселля жонка павiнна кармiць мужа тымi лыжкамi, якiя яны карысталi пад час вяселля.
| 
